Po latach zapomnienia kultura żydowska budzi coraz większe zainteresowanie. Zobacz, w jakich miejscach dotkniesz historii narodu, który niegdyś tak chętnie osiedlał się w Polsce.
W XVI i XVII wieku Rzeczpospolita Obojga Narodów była państwem, w którym każdy przybysz mógł liczyć na ciepłe przyjęcie. Z panującej tolerancji religijnej chętnie korzystali Żydzi, którzy przez ponad 300 lat wspólnie z Polakami, Litwinami, Rusinami i innymi nacjami budowali państwo. W momencie wybuchu II wojny światowej w Polsce mieszkały ponad trzy miliony Żydów, jednak dzisiaj jest ich niewiele ponad trzy tysiące. Obecnie mieszkają najczęściej w dużych miastach, warto jednak pamiętać, że ślady kultury żydowskiej znajdują się w mniejszych miejscowościach rozsianych po całej Polsce. Poznajcie najciekawsze z nich.
Fot. Emmanuel Dyan | Flickr under license CC BY 2.0. Title: Tarnow, Jewish Cemetery, Poland.
Lublin – centrum żydowskiej kultury w Polsce południowo-wschodniej
Przez dziesięciolecia Lublin był jednym z największych centrów kultury żydowskiej – nazywany był nawet największą szkołą talmudyczną świata czy Jerozolimą Królestwa Polskiego. Dzisiaj zabytki związane z tą interesującą kulturą skupione są na Szlaku Pamięci Żydów Lubelskich. Jednym z jego najciekawszych elementów jest stary cmentarz (stacja nr 4), na którym najstarsze płyty nagrobne sięgają początków XVI wieku (tym samym jest to najstarszy żydowski cmentarz w Polsce). Około trzech kilometrów od Lublina znajdował się obóz koncentracyjny w Majdanku.
Perła renesansu – Zamość
W pięknym Zamościu odwiedź prawdziwą perłę kultury żydowskiej – jedyną późnorenesansową synagogę w Polsce. W odrestaurowanym kilka lat temu budynku powstało Centrum „Synagoga” – nowoczesny ośrodek kultury, który służy zarówno odwiedzającym Zamość Żydom, jak i mieszkańcom miasta. Mieści się tu także punkt informacji turystycznej, gdzie można uzyskać informacje o Szlaku Chasydzkim. Trasa ta przebiega przez 25 miejscowości Podkarpacia i Lubelszczyzny, w których zlokalizowane są najcenniejsze zabytki kultury żydowskiej.
Synagoga Zamość. Fot. J. Tatarkiewicz
Wielka Synagoga w Tykocinie
Położony nad Narwią Tykocin należy do najciekawszych miejscowości na Podlasiu. Pierwsi osadnicy żydowscy przybyli tutaj na początku XVI w. W 1800 r. mieszkańcy pochodzenia żydowskiego stanowili ok. 70% ludności miasta. Tuż przed II wojną światową udział ludności żydowskiej w liczącej 5000 osób populacji miasta wynosił 50%.
Wielka Synagoga znajduje się przy ulicy Koziej 2, w sąsiedztwie Małego Rynku. Jest drugą co do wielkości i jedną z najlepiej zachowanych synagog w Polsce. Znajduje się w niej muzeum, w którym zgromadzono pamiątki historii Tykocina, w tym szczególnie zabytki kultury żydowskiej. W budynku dawnego Domu Talmudycznego mieszczą się wystawy związane z dawną historią Tykocina i okolic.
Na zachodnim krańcu miasta znajduje się najstarszy zachowany kirkut na Podlasiu. Zachowało się tutaj około 500 macew, z których najstarsza pochodzi z 1791 r.
Ślady kultury żydowskiej we Włodawie
We Włodawie, na wschodnim krańcu Polski, w pobliżu trójstyku granic Polski, Białorusi i Ukrainy możesz zwiedzić XVIII-wieczną Wielką Synagogę, przy której znajdują się jeszcze dwa pokrewne budynki – Mała Synagoga oraz synagoga typu Bejt ha-midrasz. To obok świątyni w Tykocinie jedne z najlepiej zachowanych synagog w Polsce. W latach 80. XX w. w budynkach otwarto Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego ze stałą wystawą poświęconą historii i kulturze polskich i włodawskich Żydów. Do najciekawszych eksponatów należą pochodzące z drugiej polowy XIX wieku zwoje Tory.
Odnowione synagogi
Synagoga w Ostrowie Wielkopolskim została otwarta po generalnym remoncie w 2011 r. Mieści się w niej ośrodek kultury przyciągający publiczność na atrakcyjne imprezy.
W odnowionej synagodze w Dąbrowie Tarnowskiej mieści się Ośrodek Spotkania Kultur, XIX-wieczna budowla uznawana za perłę architektury chasydów w Polsce. Oprócz pięknie zrekonstruowanej elewacji i wnętrz możesz obejrzeć interesującą ekspozycję historyczną z dziejów miasta i okolic. Cały obiekt przystosowany jest do organizacji lekcji historii, koncertów i spektakli teatralnych, z których licznie korzystają mieszkańcy gminy oraz goście z kraju i zagranicy .
Synagoga Dąbrowa Tarnowska Fot. J. Tatarkiewicz
W 1972 r. w prywatnym mieszkaniu przy ulicy Ignacy Daszyńskiego przez rodzinę Rothów została założona synagoga. Bożnica funkcjonowała do grudnia 1995 r., kiedy to zmarł ostatni mieszkający w mieście pobożny Żyd – Samuel Roth. Obecnie mieści się tutaj Izba Pamięci Żydów.
Na cmentarzu żydowskim zachowało się kilkadziesiąt macew i ohel kryjący szczątki miejscowych cadyków.
Synagoga w Łańcucie
Łańcut jest położony na przebiegającym przez południowo-wschodnią Polskę Szlaku Chasydzkim. W mieście znajduje się barokowa synagoga, która została otwarta dla wiernych w 1761 r. Dzisiaj to jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych w kraju. Budowa synagogi została sfinansowana przez Stanisława Lubomirskiego.
Wnętrze synagogi do dziś wzbudza podziw – osiemnastowieczna ornamentyka, polichromie przedstawiające sceny biblijne, motywy florystyczne i zwierzęce, a także hebrajskie inskrypcje. Zachowała się również murowana bima – mównica, z której czytana jest Tora.
Obok synagogi, w Łańcucie znajdują się również dwa cmentarze żydowskie przypominające o niegdysiejszych mieszkańcach miasta. Starszy z nich pochodzi jeszcze z XVII wieku i znajduje się przy ul. Moniuszki, z kolei cmentarz Kirkut (utworzony w 1860 roku) jest ulokowany przy ul. Traugutta.
Muzeum Ulmów
We wsi Markowa, nieopodal Łańcuta, trzeba koniecznie zwiedzić pierwsze w Polsce Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowe im. Rodziny Ulmów. Budynek muzeum został zaprojektowany przez znanego architekta Mirosława Nizio.
